„Droga nadziei. Z gułagów Rosji do ziemi włoskiej. 75. rocznica wyjścia armii gen. Władysława Andersa z ZSRR”, to ekspozycja zrealizowana przez historyków: Roberta Kowalskiego i Bartosza Janczaka, pracowników naukowych instytucji realizujących to przedsięwzięcie a mianowicie: Muzeum Podhalańskiego im. Czesława Pajerskiego oraz Centralnego Muzeum Jeńców Wojennych w Łambinowicach – Opolu.

W sali reprezentacyjnej zgromadzonych zostało szereg bezcennych pamiątek: dokumentów, zdjęć, rzeczy osobistych oraz mundury, sprzęt, wyposażenie i uzbrojenie wojskowe. Wiele z nich pokazanych zostało na wystawie po raz pierwszy, udostępnionych przez rodziny byłych żołnierzy walczących w Polskich Siłach Zbrojnych na Zachodzie. Niezwykle ciekawe materiały przekazała organizatorom rodzina Antoniego Kiedziucha, który po ucieczce z okupowanej Polski walczył pod Tobrukiem w Samodzielnej Brygadzie Strzelców Karpackich a następnie służył na ORP „Błyskawicy”. Niezwykłe dokumenty, w tym karta pocztowa z Obozu w Starobielsku czy nakaz stawienia się w miejscu formowania armii gen. Andersa, wystawione na nazwisko Edwarda Tomaszewskiego, pochodzą ze zbiorów Biblioteki Pedagogicznej w Nowym Targu. Tym samym odkryta została postać oficera WP, który przeszedł cały szlak bojowy z Armią Polską na Wschodzie, absolwenta wydziału prawa na Uniwersytecie Oxford, późniejszego wieloletniego pedagoga Liceum Ogólnokształcącego w Rabce.

Inną postacią przypomnianą na wystawie jest Ludwik Mrugała – nowotarżanin, autor bezcennych zdjęć przechowywanych w zasobach Muzeum Podhalańskiego. Jego krótkie wspomnienia m.in. z okresu walk pod Tobrukiem czy służby w Palestynie są ważnymi dokumentami źródłowymi.

Trudno nie wspomnieć o por. Marii Szoskiej. Jej oryginalny mundur z okresu służby w PSZ zajmuje ważne miejsce na ekspozycji. Przeżywszy gehennę deportacji i zesłania, następnie ewakuację z ZSRR, poświeciła się bez reszty pracy z młodzieżą, kształtując młode pokolenie Polaków na Środkowym Wschodzie, a po wojnie także w nowotarskim gimnazjum. Jej wspomnienia oraz nieliczne pamiątki w tym mundur, przechowywane są w nowotarskim muzeum.

Należy także wspomnieć o pamiątkach związanych z Antonim Zachwieją ze Szczawnicy, komendancie Policji Państwowej w Borysławiu zamordowanym przez NKWD w Miednoje, i z jego rodziną deportowaną do Kazachstanu. Na wystawie pokazano m.in. „Spisok’ – spis wyposażenia mieszkania rodziny Zachwiei, wywiezionej w bydlęcych wagonach na wschód. Na wystawie eksponowane są również dokumenty Joanny Budarkiewicz – żony rtm. Włodzimierza Budarkiewcza zastępcy dowódcy 1 PSP AK.

Ekspozycja wzbogacona została kilkunastoma tablicami przybliżającymi genezę i proces powstania Armii Polskiej w ZSRR, tworzonej przez gen. Władysława Andersa, ewakuację żołnierzy i cywili z Rosji do Iraku, dalej formowanie Armii Polskiej na Wschodzie, jej szlak na ziemi włoskiej oraz losy „Andersowców” po zakończeniu wojny. Szczególną uwagę zwiedzających przykuwa diorama – scenka rodzajowa, przedstawiająca fragment warsztatu mechanicznego z namiotem i wyposażeniem osobisty żołnierza. Można m.in. dostrzec postać w kombinezonie roboczym pochylającą się nad narzędziami, puszki z „mielonką”, kocher z menażką, manierkę na wodę czy w końcu krzesło z zawieszonym na nim mundurem. Do przygotowania tego fragmentu ekspozycji zużyto 100 kg najprawdziwszego piasku.

Wystawie w nowotarskim ratuszu towarzyszyć będą ciekawe wydarzenia. Już 12 maja odbędzie się promocja książki Dagmary Dworak pt. „Kromka chleba” – poruszające wspomnienia z syberyjskiego zesłania. Natomiast 20 maja w ramach Nocy Muzeów zorganizowany zostanie piknik edukacyjny, którego tematem przewodnim będą Polskie Siły Zbrojne na Zachodzie. Na nowotarskim rynku będzie można zatem obejrzeć pojazdy wojskowe: półgąsienicowy Half Truck, samochód terenowy Willis, półciężarówkę Dodge a także samochód sztabowy i motocykle. Towarzyszyć im będą rekonstruktorzy w mundurach wojskowych ze Stowarzyszenia Historycznego „Breda” z Bielska Białej. Z kolei dla na uczniów podhalańskich szkół przygotowano lekcje muzealne z pokazem uzbrojenia i wyposażenia wojskowego oraz projekcje filmów dokumentalnych.

Organizatorami wystawy są: Muzeum Podhalańskie im. Czesława Pajerskiego w Nowym Targu, Centralne Muzeum Jeńców Wojennych w Łambinowicach – Opolu oraz Miejski Ośrodek Kultury w Nowym Targu.

Ekspozycja w nowotarskim ratuszu czynna będzie do połowy sierpnia 2017 r.

mat. org.