O potrzebie remontu starej wikarówki w Szaflarach mówiło się od dawna, jednak znaczące dofinansowanie tej kosztownej inwestycji – z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego – pozwolił zdobyć dopiero transgraniczny projekt pod hasłem „Cystersi pod Tatrami – wspólne korzenie i wspólna przyszłość Szaflar i Spiskiej Teplicy”.

– Pomysł pojawił się w 2015 roku. Z ówczesnym proboszczem, ks. Andrzejem Kamińskim rozmawialiśmy na temat zdewastowanej starej wikarówki i zagospodarowania placu przykościelnego – mówi wójt Rafał Szkaradziński. – Podczas rozmów z mieszkańcami zapadła decyzja o użyczeniu gminie tego budynku i tego terenu. Po znalezieniu słowackiego partnera, również związanego z Zakonem Cystersów, złożyliśmy wspólny projekt do programu Interreg V A Polska-Słowacja. O dofinansowanie zabiegaliśmy oczywiście z perturbacjami, przechodząc przez listy oczekujące i listy rezerwowe, ale w 2021 roku przyszła informacja, że możemy realizować projekt. Dlatego bardzo szybko przystąpiliśmy do przetargów i do działania. Została odrestaurowana stara wikarówka, powstała sala tradycji i dziedzictwa, gdzie będziemy przedstawiać historię osadnictwa i chrześcijaństwa na naszych terenach. Z kolei na tzw. Błoniach Szaflarzańskich powstał Park Cysterski. Tam również mieszkańcy i odwiedzający nas, podczas imprez plenerowych, będą mogli poznawać dzieje całego Podhala, bo w tym miejscu one się zaczęły.

Park Cysterski z fantastyczną fontanną, jakiej mogłyby szaflarskiej gminie pozazdrościć wielkie miasta, to marzenie lokalnej społeczności, które jeszcze niedawno zdawało się nierealne. Otwarcie i wikarówki w nowej odsłonie, i Parku Cysterskiego, stało się dla mieszkańców prezentem na Święto Niepodległości.

Oba wielkie otwarcia poprzedziło seminarium naukowe pod tytułem identycznym z hasłem projektu – właśnie w pomieszczeniach  „Cystersi pod Tatrami – wspólne korzenie i wspólna przyszłość Szaflar i Spiskiej Teplicy” z udziałem ludzi świata nauki, w stylowych pomieszczeniach odrestaurowanej w ramach projektu wikarówki.

Gości przybyło wielu i zacnych, tematyka była bowiem ciekawa, a prelegenci reprezentowali nie tylko świat nauki polskiej i słowackiej, ale też sam Zakon Cysterski – zakon, który wywarł tak wielki wpływ na Europę nasze europejskie dziedzictwo.  W zabytkowym obiekcie, który poświęcił Opat Zakonu Cystersów w Szczyrzycu, o. Szymon Warciak, miejsce znalazła m. in. pracownia tradycji i dziedzictwa.

– Zakon cystersów powstał 900 lat temu, we francuskiej Burgundii – przypomina szczyrzycki opat. – Grupa 20 mnichów z opatem Robertem na czele opuściła benedyktyński klasztor i udała się do odludnej, lesistej doliny między wzgórzami. Tam, z dala od światowego zgiełku, na łonie przyrody, zakonnicy pragnęli się oddać pracy fizycznej i ascezie, według reguły benedyktyńskiej i słynnej średniowiecznej sentencji „ora et labora” – módl się i pracuj. Od 1824 roku, od śmierci ostatniego cystersa, proboszcza ludźmierskiego, o. Onufrego Tobiaszewskiego, cystersów na Podhalu już nie ma. My dzisiaj, jako następcy i kontynuatorzy tradycji cysterskiej, cieszymy się, że pamięć o dziedzictwie cysterskim i mozolnej pracy naszych poprzedników na Podhalu nie zginęła.  

Obie projektowe inwestycje przypominają wielkie dziedzictwo Zakonu Cystersów, dzięki któremu w najstarszej wsi Podhala – pierwsza wzmianka o grodzie pochodzi bowiem z 1252 roku – w połowie XIV wieku erygowano parafię, a zachowanym materialnym świadectwem Cysterskiego Kultu Maryjnego jest wyjątkowej urody gotycka figura Madonny Szaflarskiej z roku 1380.

Historia cystersów, przybyłych na ziemie polskie przypomina, że to im zawdzięczamy kulturę agrarną z trójpolówką, hodowlę polskiego bydła czerwonego, sprowadzenie karpia, także sztukę kopiowania ksiąg. Wykłady pokazywały że cysterska duchowość i reguła zakonna były inspiracją dla kolejnych pokoleń, a mozolna praca braci w białych habitach kładła podwaliny zachodniej cywilizacji na naszych ziemiach, również na Podhalu. Dotyczy to także rozwoju medycyny i sztuki. Figury madonn ludźmierskiej i szaflarskiej – odnalezionej i zakonserwowanej przez miejscowego artystę Marka Szalę – znalazły się bowiem u nas za sprawą cystersów.

Trzy dni po konferencji w wikarówce nastąpiło huczne otwarcie i poświęcenie Parku Cysterskiego.

Mimo zimnej i deszczowej aury, Festyn – oczywiście też Cysterski – przyciągnął tłum mieszkańców i gości. Wydarzenie uświetnił multimedialny laserowy pokaz fontann – fantastyczny plenerowy spektakl z udziałem wody, obrazów, kolorów, świateł i muzyki. Była to artystyczna opowieść o wspólnych dziejach Zakonu Cystersów i Szaflar. Park, który ma przypominać o ich obecności na terenie Szaflar przed blisko 800 laty; ma być enklawą sprzyjającą modlitwie, skupieniu, wypoczynkowi poświęcił o. Wincenty Zakrzewski, przeor Klasztoru OO. Cystersów w Szczyrzycu.

Epicki, historyczny spektakl, przedstawiający początki Zakonu Cystersów na podhalańskiej ziemi, przygotowała wraz z dziećmi i mieszkańcami gminy siostra zakonna Renata Janeczko ze Zgromadzenia Zakonnego Sióstr Imienia Jezus, która prowadzi amatorską grupę teatralną. Kolejne sceny opowiadały o przybyciu cystersów na tzw. Teritorium Ludemir, darowane im przez Teodora Gryfitę w 1234 roku;  pokazywały trud zagospodarowania bezludnej ziemi, początki osadnictwa na tym terenie i rodzący się kult Matki Bożej. Feretron Matki Bożej Szaflarskiej wniosły na scenę gospodynie w epokowych strojach.

W duchowości i w charyzmacie cystersów woda ze swoją bogatą symboliką odgrywa kluczową rolę. Ona też o zmroku, przy dźwiękach chorałów gregoriańskich, trysnęła z parkowych kaskad, strumieni i fontann.

Spektakl wskazywał na kolejne ważne daty w dziejach Zakonu Cystersów na świecie, na ziemiach polskich i na obszarze Podhala, także na nierozerwalny związek historii Zakonu z historią Szaflar.

Gromkie brawa nagrodziły widowiskowy finał w postaci monumentalnej kaskady i laserowej iluminacji przestrzeni parku.  Potem mieszkańcy i goście mogli się raczyć specjałami, które przygotowały panie z Koła Gospodyń Wiejskich Szaflary – zdobywczynie pierwszego miejsca w kulinarnym konkursie Bitwa Regionów – oraz gospodynie ze wszystkich kół na terenie gminy. A cysterski projekt trwale i pięknie zapisze się w jej annałach.

(asz)