Kilka lat temu na zamku w Niedzicy twórcy Korpusu Witraży prezentowali fotografie witraży ze Spisza. Idąc dalej tym tropem organizatorzy wystawy proponują zapoznanie się z przykładami wyrobów warszawskich warsztatów witrażowych na terenie woj. lubelskiego.
 Na wystawę zaprasza Muzeum – Zespół Zamkowy w Niedzicy, Stowarzyszenie Miłośników Witraży, Stowarzyszenie Historyków Sztuki, a także Lubelski Wojewódzki Konserwator Zabytków i Instytut Historii Sztuki Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego wraz z jej autorami.

   W folderze do wystawy Katarzyna Tur-Marciszuk z Wojewódzkiego Urzędu Ochorny Zabytków w Lublinie napisała:

   Witraż to ozdobna kompozycja barwna, figuralna lub ornamentalna, wykonana przy użyciu szkła (lub umieszczona na nim na trwałe) oraz przeznaczona do oglądania w świetle przechodzącym – to definicja określająca dzieła powstałe w XIX i na pocz. XX w., które są tematem prezentowanych fotografii.

   Wystawa jest wynikiem działalności Stowarzyszenia Miłośników Witraży Ars Vitrae Polona, które regularnie organizuje sesje naukowe w różnych miejscach Polski. Sprzyja to rozwojowi wiedzy i zainteresowań dziełami sztuki wciąż niedocenianymi lub wręcz niezauważanymi.

   Urzeczeni tym rodzajem malarstwa autorzy wystawy, prowadząc wstępne rozpoznanie występowania witraży na terenie województwa lubelskiego, poszukiwali również informacji na temat czasu powstania, wytwórni oraz autorów projektów. Najistotniejszym przewodnikiem okazały się artykuły Danuty Czapczyńskiej-Kleszczyńskiej poświęcone warszawskim pracowniom witrażowniczym („Maria Magdalena Łubieńska 1833-1920 – artystka wyemancypowana”, Sacrum et Decorum, 2013, ss. 9-32 i „Działalność Franciszka Białkowskiego i Władysława Skibińskiego. Przyczynek do badań nad dziejami warszawskich pracowni witrażowniczych”, Sacrum et Decorum, Rok 2012, ss. 63-86), książka dr Jerzego Żywickiego „Architektura neogotycka na Lubelszczyźnie” z 1998 r. oraz praca pod redakcją śp. ks. prof. Marka Zahajkiewicza „Archidiecezja Lubelska. Historia i administracja” z 2000 r. Korzystano także z kart ewidencyjnych zabytków nieruchomych i zabytków ruchomych z archiwum WUOZ w Lublinie. Na tej podstawie opracowano informacje odnośnie parafii i kościołów oraz znajdujących się w nich witraży. Dane dotyczące okresu pierwszej wojny światowej zaczerpnięto z raportu opracowanego w 2012 r. przez Marzenę Gałecką (WUOZ w Lublinie) pt. „Straty i zniszczenia poniesione w zabytkach nieruchomych w okresie i wojny światowej na obszarze województwa lubelskiego (w jego aktualnych granicach)”. Wykonując zaprezentowaną dokumentację spotykaliśmy się z gospodarzami kościołów neogotyckich na ziemiach dawnego zaboru rosyjskiego. Panuje wśród nich przekonanie, że styl ten dlatego był popularny na tym terenie, gdyż takiego kościoła nie dało się przekształcić w cerkiew prawosławną…

   Zaprezentowane fotografie pokazują witraże, które przetrwały pierwszą i drugą wojnę światową, ewentualnie zostały po tych tragicznych wydarzeniach odrestaurowane. Powstały one na przełomie XIX i XX w., kiedy to nasilił się ruch budowlany kościołów neogotyckich. Nowe świątynie były projektowane wraz z wyposażeniem ruchomym, wystrojem architektonicznym i witrażowymi przeszkleniami okien. Do takich realizacji należą kościoły w Bobach, Dołhobyczowie, Garbowie, Gęsi, Jabłoniu, Łopienniku, Mełgwi, Rykach, Wąwolnicy i Wojcieszkowie. Ponadto witraże były fundowane w istniejących, starszych kościołach. Takie dzieła powstały w: Czemiernikach, Krzczonowie, Lubartowie, Milejowie, Opolu Lubelskim, Tarnogórze, Turobinie i Żyrzynie. Ciekawym przykładem jest drewniany kościół w Blinowie, do którego ufundowała witraże o kwiatowych motywach „młodzież męska i żeńska parafii”. Swoim pięknem zachwycają też wybudowane na pocz. XX w. kaplice grobowe, wyposażone w witraże, znajdujące się na cmentarzach w Chełmie (Zajdlerów), Fajsławicach (Florkowskich), Kamionce (Zamoyskich), a także kaplica w Mycowie (Hulimków), której secesyjny witraż nie przetrwał. Autorzy wystawy nie mieli możliwości zaprezentowania wszystkich wymienionych powyżej dzieł sztuki.

   W pewnej części kościołów oprócz witraży przedwojennych znajdują się też powojenne, współczesne przeszklenia, które nie były przedmiotem naszej dokumentacji. Na koniec warto odnotować zachowane fragmenty witraża z nie zachowanym przedstawieniem Matki Boskiej z Lourdes, wykonanego w zakładzie św. Łukasza w Warszawie w 1904 r. w kościele św. Mikołaja w Lublinie oraz drugiego, wykonanego w tej samej firmie witraża z ok. 1900 r. z niezachowanym przedstawieniem św. Kunegundy (o czym świadczy jedynie podpis i napis fundacyjny) w kościele Trójcy Świętej w Radzyniu Podlaskim.

   Na zadane w tytule wystawy pytanie można odpowiedzieć pozytywnie. Witraże kościelne są cennym i pożądanym dziedzictwem. Nieustannie powstają nowe realizacje, co świadczy o tym, że nadal są wyrazem wrażliwości wiernych. Ich styl znacznie odbiega od akademizmu charakteryzującego prezentowane na wystawie witraże i niejednokrotnie nie harmonizuje z zastanym wyposażeniem i wystrojem zabytkowych kościołów. Mamy nadzieję, że ekspozycja skłoni oglądających do refleksji, zatrzymania się, zauważenia i docenienia tych niezwykłych przeźroczy. Może w Waszej parafii są w kościele witraże z przełomu XIX i XX w., których zły stan zachowania wymaga prac konserwatorskich. Zanim wraz z Księdzem Proboszczem i Radą Parafialną podejmiecie decyzję o zamontowaniu nowych okien, pomyślcie, że nie wiele drożej, a o ile piękniej będzie, gdy pozostaną stare szkła, fundowane przez Waszych dziadków, a które dzięki rozważnym decyzjom mogą przybliżać do nieba także Was i Waszych potomków.

   Wystawa czynna jest do 22 lipca. Zwiedzać ją można w godzinach od 9:00 do 19:00

tekst, fot. MSX