– Spotykamy się w miejscu symbolicznym, przed dawną synagogą, centrum kultury żydowskiej, która była miejscem wspólnej modlitwy, odczytywania Tory, spotkań żydowskich mieszkańców Nowego Targu. Spotykamy się, bo naszym obowiązkiem jest świadczyć pamięć i mówić prawdę o tamtych czasach. Aby nie zapomnieć, by pamiętać, by przywrócić twarze, imiona, ludzką godność milionom ofiar nazizmu. Pamiętać i przekazywać przesłanie, aby nigdy więcej nie powtórzyły się te straszne rzeczy stanowiące hańbę dla całej ludzkości. – zainaugurował spotkanie pod kinem “Tatry” inicjator uroczystości, Marcin Kudasik.

Choć od tragicznego finału Akcji Reinhardt, która położyła kres wielowiekowej obecności Żydów na Podhalu minęło dokładnie 75 lat, były to pierwsze, organizowane w Nowym Targu, oficjalne obchody związane z tą zatrważającą rocznicą.  W wyniku akcji likwidacyjnej na terenie kilkunastu miejscowości powiatu nowotarskiego rozstrzelano ok. 1100 osób, a co najmniej 1900 wywieziono do obozu zagłady w Bełżcu, gdzie zginęli, zagazowani w komorach, a następnie spaleni w krematoriach. Były to całe rodziny, również dzieci. 

– To wyjątkowa, historyczna chwila, kiedy spotykamy się po to, ażeby wspomnieć ludność Nowego Targu i Podhala, którą spotkała zagłada, a która stanowiła istotną część społeczeństwa naszego miasta. – mówił burmistrz Grzegorz Watycha, witając w pierwszej kolejności gości specjalnych – przedstawicieli społeczności żydowskiej, którym udało się przeżyć koszmar wojny: Panią Tamar Doron i Pana Hanocha Gutfreunda. Przedstawicieli społeczności żydowskiej było znacznie więcej. Nie brakło też nowotarżan. 

– Dzisiejsze spotkanie jest przypomnieniem, że żyli i byli wśród nas mieszkańcy wyznania Mojżeszowego, którzy przez setki lat wnosili znaczący wkład w rozwój społeczno-gospodarczy tych ziem. Za swoje istnienie zapłacili cenę najwyższą. Śmierć z rąk zbrodniarzy jest zawsze śmiercią tragiczną, tym bardziej że dotyczyła ona ludzi niewinnych. 75. rocznica niech będzie przesłaniem jak dalece może posunąć się nienawiść i wzgarda do drugiego człowieka. – mówił wicestarosta Władysław Tylka. 

Karolina Panz przypomniała, że nowotarska synagoga – budynek, w którym obecnie mieści się kino – była dumą dla całego Podhala, będąc największym domem modlitwy dla wyznawców judaizmu, mieszczącym nawet 800 osób. Nie kryjąc wzruszenia, przejmująco i bardzo obrazowo przedstawiła wojenny los nowotarskich Żydów.

– To był proces. Wiedzieli, że jest coraz gorzej, ale nikt nie mógł spodziewać się tego, co się rozpocznie w maju 1942 roku w Rabce. (…) Żydzi mieszkali z Polakami, mieli tutaj swoje biznesy mniejsze i większe. Ojciec Hanocha był adwokatem, ojciec Tosi Blau prowadził niewielki zakład rymarski na ulicy Waksmundzkiej, w domu, który stoi do dzisiaj. Nawet zachował się na strychu ten pokój, w którym prowadził swój zakład. 

Tuż po przemówieniach, spod byłej Synagogi ruszył Spacer Pamięci w kierunku cmentarza żydowskiego. Jego uczestnicy trzymali w dłoniach kamienie z nazwami podhalańskich miejscowości, z których pochodziły ofiary – zostały one następnie złożone na zmurszałych nagrobkach nowotarskiego kirkutu. Żydowsko-polskie współistnienie znów miało szansę na moment ożyć w Nowym Targu, dzięki temu wspólnemu marszowi, a później – modlitwie. Według planu miała mieć ona ekumeniczny charakter, jednak mimo zaproszenia, na miejscu nie pojawił się żaden przedstawiciel kościoła katolickiego. Rabin Eliezer Gurary pomodlił się w jidysz, Polacy zmówili jedynie krótkie “Wieczny odpoczynek racz im dać, Panie”. 

Organizatorami obchodów byli: Starostwo Powiatowe w Nowym Targu, Urząd Miasta Nowy Targ, Powiatowe Centrum Kultury w Nowym Targu, Stowarzyszenie Zespół Regionalny „Śwarni”, Muzeum Podhalańskie im. Czesława Pajerskiego w Nowym Targu, Miejski Ośrodek Kultury w Nowym Targu, Karolina Panz – doktorantka ISNS UW, Zespół Historia Rabki, Fundacja Wolna Republika Ochotnicka.

/os